کشف دلالت‌های اجتماعی ـ سیاسی سوره نمل با روش تحلیل محتوای کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

تحلیل محتوای کیفی از جمله روش‌هایی است که قابلیت استنتاج مباحث جدید از قرآن را فراهم می‌کند. در این مقاله سوره نمل با روش تحلیل مضمون که یکی از شیوه‌های تحلیل محتوای کیفی است، بررسی و تبیین گردید. در این تحلیل آیاتی که از انسجام مفهومی و معنای خاصی برخوردار بودند، به‌وسیله نرم‌افزار MAXQDA در شبکه مضامین تجزیه و تحلیل گردید. هدف از این اقدام، دستیابی به دلالت‌های اجتماعی سیاسی سوره مبارکه نمل است. در نهایت با به‌دست آوردن چهل مضمون پایه از آیات مورد نظر، دوازده مضمون سازمان‌دهنده ساخته شد که عبارت‌اند از: سرکشی دشمن قدرتمند، نزاع دائمی حق و باطل، توطئه و تهدید دائمی دشمن، نیازمندی جبهه حق به قدرت، شناخت نقاط قوت و ضعف، بسیج تمام منابع قدرت، شایستگی رهبر، ضرورت مانور قدرت، یقین به عنایت خدا نسبت به جبهه حق، یقین به نابودی ظلم و باطل، علم و دانش به‌مثابه قدرت، توجه به آثار جانبی قدرت. در گام بعدی مضامین مذکور به سه مضمون فراگیر «ضرورت کسب قدرت برای گسترش حق»، «دانش استفاده از قدرت برای گسترش حق» و «شناخت شؤونات حق و قدرت» تبدیل گردید. در پایان این نتیجه محقق گردید که مضمون نهایی سوره نمل عبارت است از «ضرورت کسب قدرت علمی و اجتماعی برای گسترش حقایق دینی در جامعه بشری».

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discovering the Social-Political Implications of Chapter Naml Using a Content Analysis Method

نویسندگان [English]

  • Golamreza Behroozi Lak 1
  • Hossein Mircheragh Khāni 2
1 Professor of Baqir al-ulum University
2 PhD Candidate of Baqir al-ulum University
چکیده [English]

Content Analysis is one of the methods suitable for inferring new issues in the Qur’ān. In this paper, chapter Naml of the Holy Qur’ān has been studied using the content analysis method as one of the methods for qualitative content analysis. The objective to take such a measurement is to reach the political and social implications of chapter Naml. In the analysis of these verses with special meaning and conceptual coherence, the software MAXQDA was used as an instrumentation for analyzing the content network. Ultimately, forty basic issues were extracted from the studied verses twelve of which are the organizing content issues including: turbulence of powerful enemies, continuous battles of the true and the wrong, the enemy’s perpetual menace and conspiracy, the need of the right front to power, getting to know the weakness and strengths, equipping and mobilizing all the resources of power, leadership qualification, the necessity of power maneuver, certainty of God’s favor to the right front, certainty to the destruction of the transgression and wrong, knowledge as an instance of power, and noticing the side effects of power. In the next step, all these contents were categorized under three comprehensive ones as “the necessity to seizure and to spread the right”, “the knowledge of using power for spreading the right”, and “knowing the position of the right and power”. The researchers concluded that the ultimate content of Naml chapter is “the necessity of seizing scientific and social power to preach and spread religious truths in human society”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Qur’ān
  • Naml
  • content analysis
  • social
  • political
  • right
  • power

مراجع

1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق)، حاشیه کتاب المکاسب، تصحیح سید مهدی شمس الدین، چاپ اول، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
3. آقابخشی، علی اکبر؛ افشاری، مینو (1379)، فرهنگ علوم سیاسی، چاپ اول، تهران: چاپار.
4. انصاری، مرتضی (1410ق)، کتاب المکاسب، تحقیق سید محمد کلانتر، چاپ سوم، بیروت: منشورات مؤسسة النور للمطبوعات.
5. جوادی آملی، عبدالله (1375)، فلسفه حقوق بشر، چاپ اول، قم: اسراء.
6. دهخدا، علی اکبر (1339)، لغت نامه، چاپ اول، تهران: سیروس.
7. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (بی‌تا)، مفردات الفاظ قرآن‏، ترجمه و تحقیق: غلامرضا خسروی، چاپ اول، تهران: مرتضوی.
8. رمضانی، علی (1390)، «معنای حق در نگاه اندیشمندان اسلامی»، معرفت حقوقی، سال اول، شماره دوم، ص89-111.
9. سیدباقری، سید کاظم (1390)، «ماهیت و مؤلفه‌های قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم»، کتاب نقد، سال سیزدهم، شماره 60، ص67-111.
10. شیخ الرئیس ابن سینا (1376)، الإلهیات من کتاب الشّفاء، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، چاپ اول، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.
11. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعه، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
12. طالبی، محمد حسین؛ طالبی، علی (1393)، «انوع حق در دانش فلسفه حق»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال شانزدهم، شماره اول، پیاپی 61، ص7-32.
13. طباطبایی، سید محمدحسین (1366)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.
14. فرهیخته، شمس الدین (1377)، فرهنگ فرهیخته (واژه‌ها و اصطلاحات سیاسی- حقوقی)، چاپ اول، تهران: زرین.
15. قرائتی، محسن (1388)، تفسیر نور، چاپ اول، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
16. قرشى بنایى، على اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
17. مجلسی، محمدباقر (1384ق)، بحار الأنوار، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
18. مصباح یزدی، محمدتقی (1377)، حقوق و سیاست در قرآن، چاپ اول، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
19. معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
20. مکارم شیرازی، ناصر (1367)، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
21. نکونام، جعفر (1390)، روش تحقیق با تأکید بر علوم اسلامی، چاپ اول، قم: دانشگاه قم.
22. هابز، توماس (1380)، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، چاپ اول، تهران: نی.
23. وکیلی، شروین (1389)، نظریه قدرت، چاپ اول، تهران: شورآفرین.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار