ابهام زدایی از ظواهر آیات ناظر به فلسفه خلقت با تأمل در مسأله خلود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

از منظر قرآن عبادت و نیل به رحمت، اغراض اصلی خداوند از خلقت انسان است؛ اما مسیر طغیان و عذاب که اکثریت انسان‌ها طی می‌کنند، به‌ویژه مسئله خلود عذاب، موهم نقض غرض الهی است. این تحقیق نشان می‌دهد که رفع ابهام فوق، منوط به تحلیل درست مسئله عذاب و خلود است به این معنا که عذاب را بایستی واجد جنبه تربیتی دانست و خلود را به معنای مدت طویل نه جاودانه؛ چراکه معنای جاودانگی عذاب، مخالف قواعد عقلانی توحید و موجب ابهام در فلسفه خلقت خواهد شد. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی مهم‌ترین دلایل خلود را بررسی و میزان قوت آن‌ها را در مقابل ادله توحیدی، عقلی و نقلی بررسی می‌کند تا ضمن مبناسازی برای نفی جاودانگی عذاب، تصویری هماهنگ تر و عمیق‌تر از فلسفه خلقت از منظر قرآن ارائه دهد. این تصویر به دلیل اشتمال بر مؤلفه‌های احساسی و انگیزشی، از حیث کاربردی در حل معضلات روانی جامعه نیز موثرتر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Demystification of the Exterior of the Verses Concerning the Philosophy of Creation with a Deliberation on the Eternity Issue

نویسنده [English]

  • Sayyid Abu’l Fazl Mousawi
Assistant professor, Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

From the viewpoint of the Qur’an, act of worship and attaining mercy are among the main intensions of the creation of human kind; however, the course of rebellion and chastisement pursued by most human beings, especially the eternity of chastisement implies the violation of Divine intention. The present research indicates that removal of the above ambiguity is dependent upon a proper analysis of the issue of chastisement and eternity; that is, chastisement is to be regarded as having a didactic aspect and eternity as a lengthy period rather than everlasting; it is because the meaning of everlasting chastisement is opposed to rational rules of Monotheism and would cause ambiguity in the philosophy of creation. With a descriptive-analytical approach, the present writing examines the most important reasons for the eternality as well as their [the reasons] strength as contrasted with Monotheistic, rational, and traditional reasons so that while providing a foundation for negation of everlastingness of chastisement it would present a more consistent and profounder image of the philosophy of creation from the viewpoint of the Qur’an. Because of its inclusion of the sentimental and motivational components, this image is practically effective in solving the society’s psychological complexities.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • philosophy of creation
  • Monotheism
  • acts of devotion
  • mercy
  • chastisement
  • everlastingness
1. ابن بابویه‏، محمد‌بن علی (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
2. ـــــــــــــــــــــــــ‏ (1380)، علل الشرائع‏، ترجمه ذهنی تهرانی، قم: انتشارات مؤمنین‏.
3. ابن فارس، احمد‌بن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
4. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
5. حسینی زبیدی، محمد مرتضى (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
6. خمینی، سید روح الله (1381)، تقریرات فلسفه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
7. رازى، ابوالفتوح حسین‌بن على‏ (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مشهد: آستان قدس رضوی.
8. راسل، برتراند (1354)، چرا مسیحی نیستم، ترجمه طاهری، تهران: انتشارات دریا.
9. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
10. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن ابراهیم (1361)، تفسیر القرآن الکریم، قم: نشر بیدار.
11. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1368)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، قم: مکتبة المصطفوی.
12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1383)، شرح اصول کافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
13. طباطبایی، سید محمد حسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
14. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، نهایة الحکمه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
15. طبرسی، فضل‌بن حسن‏ (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
16. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
17. فخر رازى، محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، لبنان، دار إحیاء التراث العربی‏.
18. فیومی، احمد‌بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسه دارالهجره.
19. قرشی، سید علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
20. قمى، على‌بن ابراهیم‏ (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
21. کلینى، محمد‌بن یعقوب‏ (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
22. مجلسى، محمد باقر‌بن محمد تقى‏ (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
23. مطهری، مرتضی (1391)، عدل الهی، قم: انتشارات صدرا.
24. مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
25. هیک، جان (1372)، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، تهران: انتشارات الهدی.