واکاوی مصداق «دابّه» در آیه 82 نمل بر پایه شیوه زبانی «تجرید»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

3 استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

چکیده

یکی از آیات بحث‌برانگیز قرآن، آیه 82 سوره نمل است. قرآن‌پژوهان بر اساس اطلاعات درون‌متنی، ماهیت و مصداق «دابّه» را در این آیه مبهم دیده‌اند. از آنجا که ابهام در ویژگی‌های «دابّه»، پیام همه آیه را نیز مبهم می‌سازد، بسیاری از مفسران تلاش کرده‌اند با یاری گرفتن از گزاره‌های گوناگون بیرون از قرآن، مصداق «دابّه» و پیام آیه را آشکار کنند، ولی این مصداق‌شناسی‌ها، از منظرهای مختلف دچار چالش‌ است. پژوهش پیش رو در پی آن برآمده تا با واکاوی ساختار «تجرید»، از داده‌های خود آیه، مصداق ظاهری «دابّه» و دلالت آیه در بافت نزول را آشکار سازد. در این نوشتار بر پایه تحلیلِ ساختار متن، نشان داده شد مصداق خارجی «دابّه» با مصداق «الأرض» یکی است و این دو عنوان، هم‌مرجع (هم‌مصداق) هستند. در مجموع به‌دست آمد که این آیه، ویژگی «زمین» را در قیامت توصیف می‌کند. این آیه به شیوه زبانی تجرید می‌گوید: «در آستانه قیامت آشکار خواهد شد که «زمین»، جنبنده‌ای در کمال ویژگیِ آگاهی است و در آن روز، «زمین» بر رفتار منکران قیامت، شهادت خواهد داد.»

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Referent of Dābbah in Verse 82 of Sūrat al-Naml Based on the Linguistic Method of “Tajrīd”

نویسندگان [English]

  • Abbas Rahimlou 1
  • Sayyid Mahmoud Tayyib Husayni 2
  • Ahmad Aqaeezadeh Torabi 3
1 Graduate of Hawza and University Research Institute
2 Associate Professor, Hawza and University Research Institute
3 Assistant Professor, Mashhad University of Medical Sciences, Faculty of Medicine
چکیده [English]


One of the controversial verses of the Qur’an is verse 82 of Sūrat Al-Naml. Qur’an researchers have found the nature and meaning of Dābbah in this verse as ambiguous based on intra-textual information. Since the ambiguity in the characteristics of Dābbah also obscures the message of the whole verse, many commentators have tried to reveal the meaning of Dābbah and the message of the verse with the help of various propositions outside the Qur’an, but these epistemologies are challenged from different perspectives. The present research has sought to reveal the apparent instance of Dābbah and the implication of the verse in the context of revelation by analyzing the structure of “Tajrīd” from the data of the verse itself. In this article, based on the analysis of the structure of the text, it was shown that the external instance of Dābbah is the same as the instance of ‘al-arḍ (earth) and these two notiions are of similar reference (Coreference). In general, it was found that this verse describes the feature of “earth” on the Day of Judgment. This verse says using the linguistic method Tajrīd: “On the brink of the Day of Judgment, it will be revealed that the ‘earth’ is a living being full of consciousness, and on that day, the ‘earth’ will testify to the behavior of the deniers of the Day of Judgment.”

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dābbat al-arḍ
  • Coreference
  • witnesses of the Day of Judgment
  • Raj'a
  • Tajrīd
  • Badīʿ(Rhetoric)

مراجع

  1. قرآن‌کریم.
  2. آلوسى، محمود (1415ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  4. ابن‌‌جنی، عثمان (۱۴۲۹ق)، الخصائص، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  5. ابن‌حجه، تقی‌الدین (۱۴۲۵ق)، خزانة الأدب و غایة الأرب، بیروت: دارصادر.
  6. ابن‌درید، محمد (1988)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.‏
  7. ابن‌‏عاشور، محمدطاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  8. ابن‏عبدالسلام، عبدالعزیز (1429ق)، تفسیر العزّ‌بن عبدالسلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  9. ابن‌عصفور، علی (۱۴۱۹ق)، شرح جمل الزجاجی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  10. ابن‌مالک، محمد‌بن محمد (1989)، المصباح، قاهرة: مکتبة الآداب.
  11. ابوالسعود، محمد (1983)، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  12. ابوحیّان، محمد‌بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط، بیروت: دار الفکر.
  13. بقاعى، ابراهیم (1427ق)، نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  14. بلاغى، محمدجواد (بی‌تا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: وجدانی.
  15. بیضاوى، عبدالله (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  16. ثعلبى، احمد (1422ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  17. جعفری، احمد؛ قاسمی‌زاد، علی‌رضا؛ و همکاران (1396)، ««دابّةالارض» یا پدیده ای از رخداد انرژی»، پژوهش‌های قرآنی، سال بیست‌ودوم، شماره 2، پیاپی 83، ص 138-161.
  18. جوهرى، اسماعیل (1404ق)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
  19. حلّى، حسن (1421ق)، مختصر البصائر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  20. خفاجی، احمد (۱۴۱۷ق)، عنایة القاضی و کفایة الراضی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  21. دینورى، عبدالله (1424ق)، الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  22. رازى، ابوالفتوح حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوى.
  23. رازى، فخرالدین محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  24. راغب‌اصفهانی، حسین (۱۴۱۲ق)، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دارالشامیة.
  25. رسعنى، عبدالرزاق (1429ق)، رموز الکنوز فى تفسیر الکتاب العزیز، مکه: مکتبة الأسدی.
  26. زاهدی‌فر، سیفعلی؛ رضایی‌کهنمویی، علی؛ اللهیاری‌نژاد، مریم (1394)، «بررسی و نقد روایات اهل سنت درباره دابة الارض»، مشرق موعود، شماره 33، ص 67-101.
  27. زرکشى، محمد (1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  28. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العربی.
  29. زمخشرى، محمود (1417ق)، الفائق، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  30. سجلماسی، ابوالقاسم (۱۹۸۰)، المنزع البدیع فی تجنیس أسالیب البدیع، الرباط: مکتبة المعارف.
  31. سمین، احمد (۱۴۱۴ق)، الدّر المصون فی علوم الکتاب المکنون، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  32. سیوطى، عبدالرحمن (1431ق)، همع الهوامع، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  33. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فى ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  34. شبّر، عبدالله (1410ق)، تفسیر القرآن الکریم، قم: موسسة دارالهجرة.
  35. شریف، عدنان (2001)، من علم الطب القرآنی‏، بیروت: دار العلم للملایین‏.
  36. شعرانى، ابوالحسن (1386)، پژوهش‌هاى قرآنى، قم: بوستان کتاب.
  37. صبان، محمد (۱۴۲۵ق)، حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی، بیروت: المکتبة العصریة.
  38. طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  39. طبرسی، فضل‌بن حسن (۱۴۰۸ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  40. طبرى، محمدبن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  41. طیب، عبدالحسین (1369)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
  42. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
  43. فضل‌الله، سید محمدحسین (1419ق)، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک.
  44. فیروزآبادی، محمد (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  45. فیض‌کاشانى، محمد (1418ق)، الأصفى فی تفسیر القرآن، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  46. قونوی، اسماعیل (1422ق)، حاشیة القونوی علی تفسیر البیضاوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  47. کریمی‌نیا، مرتضی؛ شفیعی، سعید (1390)، «دابّة الأرض»، دانشنامه جهان اسلام، شماره 16، ص 640-642.
  48. مدنی، سید علی (1969)، أن‍وار ال‍رب‍ی‍ع‌ ف‍ی‌ ان‍واع‌ ال‍ب‍دی‍ع، تحقیق شاکر هادی شکر، نجف: مطبعة النعمان.
  49. مغنیه، محمدجواد (1414ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.
  50. مقاتل‌بن‌سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  51. میراحمدی، عبدالله؛ حسینی، سیده‌اکرم (1397) «بررسی و تحلیل روایات فریقین در تعیین مصداق «دابّة الارض» با تأکید بر تفسیرهای روایی»، انتظار موعود، دوره 18، شماره 61، ص 29-54.
  52. ناظرالجیش، محمد (1428ق)، تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، قاهرة: دارالسلام.
  53. نظام الأعرج، حسن (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  54. نقی‌زاده، حسن؛ موسوی‌نیا، سعیده‌سادات (1388)، «بررسی مصداق دابة الارض در روایات فریقین»، علوم حدیث، دوره 53، شماره 3، ص 72-89.
  55. واحدى، على (1415ق)، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالقلم.
  56. Abdul-Raof, Hussein (2004), Quranic stylistics: A linguistic analysi, Lincom Europa.
  57. Crystal, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Oxford: Blackwell.
  58. Dickins, James (2006), "Topic and comment", the Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, vol.4, Versteegh et al.eds., Brill, Pp.494-501.
  59. Gülen, Fethullah (2005), The Essentials of the Islamic Faith, Tughra Books.
  60. Lyons, John (2005), Linguistic Semantics: An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press.
  61. Tlili, Sarra (2010), "The Meaning of the Qur'anic Word 'dābba': 'Animals' or 'Nonhuman Animals'?", Journal of Qur’anic studies, 12, 1-2.
  62. Ünal, Necdet (2010), "KUR’ÂN-I KERİM'DE DÂBBE", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXI, ss.157-190.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار