تحلیل نظری غرر آیات در آرای قرآن‌پژوهان با رویکرد اخلاقی و تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات وعلوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسائلی که در طول تاریخ نظر عده‌ای از قرآن‌پژوهان و مفسران را به خود جلب نموده، بحث در زمینه مفاهیم، مضامین و آیات و سوره‌های بنیادین و کلیدی قرآن کریم است که نقشی اصیل، مرجع و گاه جامع در تفسیر برخی آیات دیگر دارند. این دغدغه در میان آنان منجر شد که هر یک، اصطلاحاتی را برای این مفاهیم و آیات و سوره‌ها برگزینند. این تحقیق با روش تحلیلی، به کتاب‌ها و آثار قرآن‌پژوهان از قرن پنجم هجری تا دوره معاصر مراجعه و اصطلاحات متعدد در این زمینه را استخراج و تحلیل نموده و به چیستی و مؤلفه‌های عناوین وضع‌شده توسط آنان پرداخته و به برخی نکات اشتراک و افتراق آنها دست یافته است. بررسی‌ها نشان داد که با شش واژه برای نشان‌دادن مفاهیم و آیات برگزیده قرآن مواجهه‌ایم که عبارت‌اند از: 1- محکم، 2- جواهر، 3- افضل و فاضل، 4- کلید، 5- مضامین اصلی، 6- غرر آیات. یکی از مؤلفه‌های مشترک همه اصطلاحات شش‌گانه «توحید» است که مهم‌ترین مبنای تربیت اخلاقی قرآن می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Theoretical Analysis of the Exalted Verses (Ghurar al-Āyāt) in Views of the Qur’an Researchers with a Moral and Educational Approach

نویسندگان [English]

  • Raf’at PourShamsi 1
  • Mahdi Mehrizi Toroqi 2
  • Ali Rad 3
  • Sayyid Muhammad Ali Ayazi 4
  • Mozhgan Sarshar 4
1 Ph.D. Student of Qur’an and Hadith Sciences, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
2 Associate Professor, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
3 Associate Professor, Farabi Pardis, Tehran University
4 Assistant Professor, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
چکیده [English]

One of the issues that has attracted the attention of some Qur’an researchers and commentators throughout history is the discussion about the basic concepts, themes, verses, and key chapters of the Holy Qur’an that have an original, referential, and sometimes comprehensive role in the interpretation of some other verses. This concern among them prompted each one of them to choose terms for these concepts and verses and sūras. This research, by analytical method, refers to the books and works of Qur’an researchers from the fifth century AH to the contemporary period and extracts and analyzes various terms in this field and deals with the nature and components of the titles given by them and achieves some points of similarities and differences. Studies have shown that we are faced with six words to indicate the selected concepts and verses of the Qur’an, which include: 1. unequivocal (muḥkam), 2. essences (jawāhir), 3. the best (afḍal) and the most virtuous (fāḍil), 4. key, 5. main themes, 6. exalted verses. One of the common components of all six terms is tawḥīd (monotheism), which is the most important basis of moral education of the Qur’an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • exalted verses
  • the verses of the essences
  • the best and the most virtuous
  • the key (miftāḥ)
  • monotheism

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آلوسى، محمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  3. ابن بابویه (صدوق)، محمد‌بن على (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
  4. ابن درید، محمد‌بن حسن (1987)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
  5. ابن فارس، احمد‌ (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  6. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  8. ابوحیان، محمد‌ (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
  9. ازهرى، محمد‌ (بی‌تا)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  10. اسعدی، محمد (1388)، «محکمات قرآن، نقش و قلمرو آنها»، نشریه معرفت، شماره 143، ص16-29.
  11. ایازی، سید محمدعلی؛ معرفت، محمدهادی (1388)، تفسیر قرآن مجید، برگرفته از آثار امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  12. ایزوتسو، توشیهیکو (1381)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  13. بحرانی، ابن میثم (1362)، شرح نهج البلاغه، قم: مکتب اعلام الاسلامیة.
  14. بلاغى نجفى، محمدجواد (1420ق)، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
  15. بیضاوی، عبدالله (1410ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  16. پورافخم، مریم؛ ایازی، سید محمدعلی (1393)، «ایزوتسو و دو اثر قرآنی وی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال یازدهم، شماره 3، ص 5-32.
  17. پورافخم، مریم؛ و عباسی، مهرداد (1391)، «بررسی کاربرد معناشناسی همزمانی در دیدگاه معناشناختی ایزوتسو با تکیه بر مفهوم ایمان»، پژوهش های اعتقادی کلامی، سال دوم، شماره 5، ص 113-142.
  18. ثعلبی، احمدبن محمّد (1422ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار احیاء التراث.
  19. جباروند بهروز، وحیده (1394)، تحلیل و بررسی غرر آیات از دیدگاه آیت االله جوادی آملی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مراغه: دانشکده علوم قرآنی.
  20. جوادی آملی، عبدالله (1380)، تسنیم، قم: اسراء.
  21. جوادی آملی، عبدالله (1383)، توحید در قرآن، قم: اسراء.
  22. جوادی آملی، عبدالله (1386)، سرچشمه اندیشه، به کوشش عباس رحمیان محقق، قم: اسراء.
  23. جوادی آملی، عبدالله (1388)، حکمت عبادات، به کوشش حسین شفیعی، قم: اسراء.
  24. جوادی آملی، عبدالله (1388)، شمس الوحی تبریزی، به کوشش علیرضا روغنی موفق، قم: اسراء.
  25. جوادی آملی، عبداللّه (1389)، ادب فنای مقربان، به کوشش محمد صفایی. قم: اسراء.
  26. حرعاملی، محمد (1414ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت:.
  27. راد، علی (1394)، «مفسران معاصر امامیه و غرر قرآن؛ چیستی، رهیافتها و گونه‌ها»، پژوهش های قرآن حدیث، سال چهل‌وهشتم، شماره یکم، ص 25-48.
  28. راد، علی (1395)، غرر قرآن از نظریه تا تفسیر، قم: مؤسسه علمی –فرهنگی دارالحدیث.
  29. رازى، ابوالفتوح (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  30. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
  31. ربیعی آستانه، محمد (1383)، «ایزوتسو و معنی‌شناسی در آیات قرآن»، پژوهشهای قرآنی، سال دهم، شماره 37، ص 328-340.
  32. الرحمان، فضل (1397)، مضامین اصلی قرآن، ترجمه فاطمه علاقه‌بند، تهران: نشر کرگدن.
  33. رشیدرضا، محمد (1426ق)، المنار، به کوشش ابراهیم شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  34. رنجبر، زهره (1389)، تحلیل و بررسی آیات غرر از دیدگاه علامه در المیزان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه الهیات و معارف اسلامی.
  35. سرشار، مژگان (1389)، «مقایسه نظرات سید محمدحسین طباطبائی و استاد محمدباقر بهبودی درباره محکم و متشابه قرآن»، بینات، سال هفدهم، شماره 66، 79-93.
  36. سیوطى، جلال الدین (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العربی.
  37. سیوطى، عبدالرحمن (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
  38. شوکانی، محمد‌بن علی (1414ق)، فتح القدیر، بیروت: دار ابن اکثیر.
  39. صادقی، محمود (1388)، وحدت جوامع در نهج البلاغه، قم: اسراء.
  40. صادقى تهرانى، محمد (1406ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ اسلامى.
  41. طباطبایی، سید محمدحسین (1389)، ستارگان آسمان تشیع، پایگاه ایسنا.
  42. طباطبایى، سیدمحمد حسین (1417ق)‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  43. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  44. طبری، محمّدبن جریر (1420ق)، تفسیر طبری، بیروت: دارالکتب الاسلامیة.
  45. طریحى، فخرالدین‌ (1362)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  46. طنطاوی، سید محمد (بی‌تا)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قم: مرکز تحقیقاتی کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر.
  47. طوسی، محمدبن حسن (1387)، المبسوط، طهران: المکتبة المرتضویة.
  48. طوسی، نصیرالدین (1346ش)، اخلاق ناصری، تهران: چاپ ادیب تهرانی.
  49. عباسی، مهرداد (1395)، «رویکرد تاریخى فضل الرحمان به قرآن، بررسی توصیفی-تحلیلی»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال دوازدهم، شماره 25، 151-183.
  50. غزالی ابوحامد (1406ق)، جواهر القران و درره، بیروت: دار إحیاء العلوم.
  51. فخر رازى، محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  52. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
  53. فضل الله، سید محمدحسین (1419)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة والنشر.
  54. فیروز آبادى، محمد‌بن یعقوب (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  55. فیض کاشانی، ملامحسن (بی‌تا)، الوافی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین علی7 العامة.
  56. قرشی، علی‌اکبر (1366)، احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
  57. قرشى، على‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  58. قرطبی، محمدبن احمد (1364)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  59. کبیری، زینب (1391)، مبانی و شیوه های تربیت اخلاقی در قرآن، قم: زینا.
  60. کمپانی زارع، مهدی (1398)، تحلیل و نقد جواهر القران غزالی، تهران: نگاه معاصر.
  61. مجلسی، محمدباقر (1989)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  62. مصباح یزدی، محمدتقی (بی‌تا)، معارف قرآن، قم: مؤسسسه امام خمینی.
  63. معرفت، محمدهادی (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  64. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  65. موسوی بهبهانی، سید علی (1368)، «نقد و بررسی نظرات مهم درباره متشابهات قرآن»، کیهان اندیشه، شماره 28، ص93-100.
  66. میبدی، احمد (1371)، کشف الاسرار وعدة الابرار، تهران: امیر کبیر.
  67. میرحسینی، محمود؛ قاسمی، محمد (1393)، «معرّفی و نقد روش ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید»، پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)، سال پنجم، شماره 19، ص 147-174.
  68. میرشمسی، صدیقه (1382)، «بررسی محکم و متشابه»، پژوهش دینی، شماره 4، ص 71-98.
  69. نکونام، جعفر (1387)، «تفسیر معناشناسانه محکم و متشابه»، پژوهش دینی، شماره 16، ص 39-66.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار